• فیض و راستی
• کتاب مقدس
• مقالات

کتاب مقدس برای تمام فصول (۱)

بخش «کتاب مقدس برای تمام فصول» شامل بررسی ۵۲ فصل کلیدی کتاب مقدس است. با مطالعه یک فصل در هفته، شما در طول یک سال (۵۲ هفته) شناخت عمیق تری از حقایق و تعالیم اساسی کلام خدا حاصل می کنید و تصویری جامع از کل کتاب مقدس در ذهنتان شکل می گیرد. ( همه آیات از ترجمه فارسی هزاره نو و گاهی از ترجمه قدیم فارسی کتاب مقدس برگزیده شده اند.)
برای درک بهتر می توانید ابتدا فصل مورد بحث را در بخش انتهایی این صفحه بخوانید؛ سپس بررسی آن را در ابتدای همین صفحه دنبال کنید.

بررسی کتاب پیدایش فصل اول (عهد قدیم)

سلام دوستان عزیز، ادوارد سرکیسیان هستم. سفر پرنشیب و فراز بررسی ۵۲ فصل کلیدی کتاب مقدس را با برداشتن اولین قدم یعنی مطالعه فصل اول کتاب پیدایش آغاز می کنم.
علت اینکه با کتاب پیدایش آغاز می کنم این است که این کتاب زیربنای تعالیم اساسی مسیحیت را تشکیل می دهد مانند آفرینش جهان هستی و انسان، گناه اولیه و سقوط انسان، نجات از مرگ ابدی از طریق کفاره عیسی مسیح خداوند، طبیعت و ویژگی های خدا و تعالیم دیگر. بیش از ۱۶۵ نقل قول مستقیم یا ضمنی از کتاب پیدایش در عهد جدید کتاب مقدس آمده است که جایگاه بسیار مهم این کتاب را در کل کتاب مقدس روشن می سازد. توجه کنید که پنج کتاب نخست عهد عتیق یعنی پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه که به تورات مشهورند توسط موسی و به الهام از روح خدا نوشته شده اند.
یکی از مهمترین سوال هایی که تاکنون مطرح شده است و هر انسانی که به این کره خاکی پای می نهد باید پاسخی قانع کننده برای آن بیابد سوالی است که حدود سیصد سال پیش توسط دانشمند و فیلسوف مشهور آلمانی یعنی لایپنیتس مطرح شد و آن سوال این است: چرا اصولا به جای هیچ چیز، چیزی در این جهان وجود دارد؟
این سوال، کابوس آتئیست ها (کسانی که به خدا ایمان ندارند) و حتی دانشمندان برجسته ای است که خدا را از محاسبات و معادلاتشان حذف کرده اند و تا این لحظه هیچ جواب قانع کننده علمی و منطقی برای آن نتوانسته اند ارائه دهند. وقتی که کتاب مقدس را باز می کنید و اولین آیه فصل اول پیدایش را می خوانید پاسخ قانع کننده، دقیق و قاطع به این سوال را می یابید:

« در آغاز خدا آسمان ها و زمین را آفرید.» پیدایش ۱: ۱

در این عبارت ساده یک دنیا معنی نهفته است. این آیه علت وجود زمان، فضا، انر‌ژی، ماده و همچنین وجود تمامی موجودات غیر مادی را به تصویر می کشد و به هر استدلال و تئوری باطل و غیر منطقی که نتیجه ذهن معیوب و ناقص انسان سقوط کرده است پایان می دهد. بنابراین چرا بجای هیچ چیز، چیزی در جهان وجود دارد زیرا در آغاز خدا آسمان ها و زمین را آفرید. عظمت، زیبایی، پیچیدگی و شگفت انگیز بودن جهان هستی، خدایی را برای ما مکشوف می سازد که قادر مطلق، ازلی و ابدی، همه جا حاضر و همه دانا است و خود بدون علت است. خدایی که دارای اراده و تفکر و تصمیم بوده و نتیجتا «شخص» است و صرفا نیرویی بی کران و بی هدف نیست.
به نظر می رسد که این امکان وجود دارد که آیه اول مستقل از آیات بعدی در نظر گرفته شود بدین معنی که آفرینش زمان، فضا و کل کیهان را که در آیه اول به آن اشاره شده می توان از شش روزی که متعاقبا از آیات سوم تا انتهای فصل اول آمده جدا کرد. توجه کنید که شش روز خلقت خدا بر روی سطح کره زمین و موجودات زنده آن و آنچه که حول و حوش کره زمین است از اتمسفر زمین گرفته تا گستره منظومه شمسی، متمرکز است و دلیلی وجود ندارد که آیه اول را در این بازه زمانی شش روزه قرار دهیم.
بنابراین آیه اول خود بیانیه ای مستقل از خلقت زمین و آسمان ها شامل همه کهکشان ها و همچنین موجودات غیر مادی توسط خداست که ممکن است در کسری از ثانیه اتفاق افتاده باشد و یا همانطور که تئوری بیگ بنگ به آن اشاره می کند با انفجاری آغاز شده باشد و در طول میلیارد ها سال کیهان کنونی شکل گرفته باشد. نکته مهم این است که همه آفرینش با طرح ، نقشه و حکمت الهی انجام شده است و هرگز تصادفی در کار نبوده است. تحقیقات اخیر دانشمندان علم فیزیک بر این اصل تاکید می ورزد که برای وجود و تداوم حیات بر روی کره زمین، می بایست جهان هستی از همان آغاز پیدایش میزان و تنظیم شده باشد یعنی تمامی پارامترها طوری طراحی و تثبیت شده اند که حیات و تداوم آن بر روی کره زمین میسر گردد به این امر اصطلاحا fine-tuned universe یا جهان میزان شده یا کوک شده می گویند.
در آیه دوم مکتوب است:

2زمین بی‌شکل و خالی بود، و تاریکی بر روی ژرفا؛ و روح خدا سطح آبها را فرو گرفت. پیدایش ۱: ۲

در آیه دوم به وضعیت کره زمین اشاره شده است که در آن مقطع زمانی خاص، تهی و بایر بود و خداوند در شش روز متوالی زمین را به زیباترین سیاره ای که در تمامی کیهان نظیری ندارد تبدیل می کند و خلقتش را با شگفت انگیزترین موجود یعنی انسان به پایان می رساند و در روز هفتم از آفرینش باز می ایستد. بدین ترتیب خداوند الگویی ایجاد می کند که زندگی و تلاش انسان ها بر روی کره خاکی بر اساس شش روز کار کردن و یک روز استراحت جریان داشته باشد و ماه ها و سال ها بر این اساس تثبیت شوند.
نکته ای که یادآوری آن در این مقطع بسیار مهم است این است که آفرینش که معجزه خدای قادر و دانای مطلق است ورای علم و قوانین طبیعی است و از این قوانین پیروی نمی کند. خدا با کمک علم فیزیک و ریاضی جهان را خلق نکرده است! این مسئله برای درک فصل اول کتاب پیدایش بسیار مهم و حیاتی است.
اما آیات ۳-۵:

3خدا گفت: «روشنایی باشد،» و روشنایی شد. 4خدا دید که روشنایی نیکوست، و خدا روشنایی را از تاریکی جدا کرد. 5خدا روشنایی را ’روز‘ و تاریکی را ’شب‘ نامید. شامگاه شد و بامداد آمد، روز اوّل.

در آیه سوم گویی پرده نمایش آمفی تئاتر بالا می رود و نور جلال خداوند بر کره زمین می تابد. این دقیقا شبیه رویدادی است که در زمان بشارت خوشی عظیم تولد عیسی مسیح در دهکده بیت لحم یهودیه توسط فرشته خداوند به چوپانان آن نواحی روی داد. در انجیل لوقا فصل دوم آیات ۸-۱۱ آمده است:

۸ در آن نواحی، شبانانی بودند که در صحرا به سر می‌بردند و شب‌هنگام از گلۀ خود پاسداری می‌کردند. 9ناگاه فرشتۀ خداوند بر آنان ظاهر شد، و نور جلال خداوند بر گردشان تابید. شبانان سخت وحشت کردند، 10امّا فرشته به آنان گفت: «مترسید، زیرا بشارتی برایتان دارم، خبری بس شادی‌بخش که برای تمامی قوم است: 11امروز در شهر داوود، نجات‌دهنده‌ای برای شما به دنیا آمد. او خداوندْ مسیح است.

این همان نوری است که بر کره خاکی می تابد و نوید آغاز اولین روز را اعلان می کند گویی خداوند نورافکن فیض، محبت و رحمت خود را بر کره خاکی متمرکز می کند و می خواهد آن را غرق در زیبای و شگفتی سازد و خداوند در هر روزی که سپری می شود به زیبایی و شگفتی آن می افزاید.
در ادامه در آیات ۶-۸ آمده است:

6و خدا گفت: «فَلَکی باشد میان آبها، و آبها را از آبها جدا کند.» 7پس خدا فَلَک را ساخت و آبهای زیر فَلَک را از آبهای بالای فَلَک جدا کرد. و چنین شد. 8خدا فَلَک را ’آسمان‘ نامید. شامگاه شد و بامداد آمد، روز دوّم.

در روز دوم خداوند اتمسفر زمین را که به احتمال بسیار قوی با اتمسفر امروزی که بعد از طوفان جهانی نوح شکل گرفت؛ تفاوت چشمگیر داشت خلق کرد. احتمالا میزان بخار آب و اکسیژن در این اتمسفر بسیار بیشتر بوده است. سیستم چرخه آبی کره زمین نیز با آنچه که هم اکنون وجود دارد یعنی تبخیر آب اقیانوس ها و سپس بازگشت آب به زمین به صورت برف و باران که بعد از طوفان نوح تا به امروز بر زمین حکم فرماست تفاوت بسیار داشت. به نظر می رسد که حجم عظیمی از بخار آبی که در اتمسفر اولیه وجود داشته است در زمان طوفان جهانی نوح به صورت باران بر زمین باریده و با کاهش بخار آب اتمسفر و اکسیژن و تابش فزاینده نور مخرب ماورای بنفش خورشید بر سطح زمین، اتمسفر امروزی شکل گرفته که اکوسیستم زمین را به شدت نسبت به وضعیت ایده آل اولیه دگرگون ساخته است.
در آیات ۹-۱۳ مکتوب است:

9و خدا گفت: «آبهای زیر آسمان در یک جا گرد آیند و خشکی پدیدار شود.» و چنین شد. 10خدا خشکی را ’زمین‘ و اجتماع آبها را ’دریا‘ نامید، و خدا دید که نیکوست. 11آنگاه خدا گفت: «زمین نباتات برویاند، گیاهانی که دانه تولید کنند و درختان میوه‌ای که بر حسب گونۀ خود میوۀ دانه‌دار بیاورند، بر روی زمین.» و چنین شد. 12زمین نباتات رویانید، گیاهانی که بر حسب گونۀ خود دانه تولید می‌کردند، و درختانی که بر حسب گونۀ خود میوۀ دانه‌دار می‌آوردند. و خدا دید که نیکوست. 13شامگاه شد و بامداد آمد، روز سوّم.

در روز سوم خشکی بر روی سطح زمین پدیدار گشت و اقیانوس ها و دریا ها شکل گرفتند و خداوند زمین را از درختان و نباتات مملو ساخت در این دنیای شگفت انگیز و سرسبز اولیه خبری از صحرا و کویر و شوره زار نبود.
آیات ۱۴-۱۹:

14و خدا گفت: «نورافشانها در فَلَک آسمان باشند تا روز را از شب جدا کنند، و تا نشانه‌ها باشند برای نمایاندن زمانها و روزها و سالها، 15و نورافشانها باشند در فَلَک آسمان تا بر زمین روشنایی بخشند.» و چنین شد. 16خدا دو نورافشان بزرگ ساخت، نورافشان بزرگتر را برای فرمانروایی بر روز، و نورافشان کوچکتر را برای فرمانروایی بر شب، و نیز ستارگان را. 17خدا آنها را در فَلَک آسمان نهاد تا بر زمین روشنایی بخشند 18و بر روز و بر شب سلطنت کنند و نور را از تاریکی جدا سازند. و خدا دید که نیکوست. 19شامگاه شد و بامداد آمد، روز چهارم.

در روز چهارم خداوند منظومه شمسی یعنی خورشید و سیارات آن را آفرید و زمین و کره ماه را در مدار خود قرار داد. توجه کنید که منظومه شمسی یکی از شگفت انگیزترین نواحی کیهان ما بشمار می رود. زیبایی، تنوع، ویژگی های منحصر به فرد، وضعیت چرخش هر کدام از سیارات در مداری خاص به دور خورشید مانند الماسی درخشان و پر تلالو و بی نظیر در کل کیهان است. اگر موقعیت، جهت و سرعت چرخش یا یکی دیگر از ویژگی های این سیارات با آنچه که الان است فرق می کرد تداوم حیات بر روی کره زمین غیر ممکن می بود! همین موضوع برای اثبات وجود خداوند و وجود طراحی هوشمند کافی است زیرا هرگز تصادف و زمان نمی توانستد منظومه شمسی با چنین ویژگی های شگفت انگیز و متنوع بوجود آورند.
در آیات ۲۰-۲۳ چنین آمده است:

20و خدا گفت: «آبها از انبوه جانداران پر شود و پرندگان بر فراز زمین در فَلَک آسمان پرواز کنند.» 21پس خدا موجودات بزرگ دریایی و همۀ جانداران را که می‌جنبند و آبها را پر می‌سازند، بر حسب گونه‌هایشان، و همۀ پرندگان بالدار را بر حسب گونه‌هایشان آفرید. و خدا دید که نیکوست. 22خدا آنها را برکت داد و گفت: «بارور و کثیر شوید و آب دریاها را پر سازید، و پرندگان نیز بر زمین کثیر شوند.» 23شامگاه شد و بامداد آمد، روز پنجم.

خداوند در روز پنجم همه آبزیان و پرندگان را با همه گونه هایشان آفرید. در ادامه نیز آفرینش موجودات خشکی با کلام قدرتمند خدا به وقوع می پیوندد:

24و خدا گفت: «زمین جانداران را بر حسب گونه‌هایشان بر آوَرَد، چارپایان و خزندگان و وحوش زمین را، بر حسب گونه‌هایشان.» و چنین شد. 25پس خدا وحوش زمین را بر حسب گونه‌هایشان بساخت، و چارپایان را بر حسب گونه‌هایشان، و همۀ خزندگان روی زمین را بر حسب گونه‌هایشان. و خدا دید که نیکوست.

و در آخر خداوند انسان را که اشرف مخلوقات است خلق کرد. اما چرا انسان اشرف مخلوقات محسوب می شود؟ پاسخ کلام خدا به این سوال را می توان در آیات ٢۶ و ٢٧ یافت:

26آنگاه خدا گفت: «انسان را به صورت خود و شبیه خودمان بسازیم، و او بر ماهیان دریا و بر پرندگان آسمان و بر چارپایان و بر همۀ زمین و همۀ خزندگانی که بر زمین می‌خزند، فرمان براند.» 27پس خدا انسان را به صورت خود آفرید، او را به صورت خدا آفرید؛ ایشان را مرد و زن آفرید. 28خدا ایشان را برکت داد، و خدا بدیشان فرمود: «بارور و کثیر شوید و زمین را پر سازید و بر آن تسلط یابید. بر ماهیان دریا و بر پرندگان آسمان و بر هر جانداری که بر زمین حرکت می‌کند، فرمان برانید. پیدایش ١: ٢۶-٢٧

بنابراین انسان برتر از هر مخلوق دیگری بر کره خاکی است زیرا شبیه خدا آفریده شده است اما این شباهت به چه معناست؟
اول اینکه انسان دارای روح است و موجودی روحانی است و این روح تا ابد وجود خواهد داشت و هرگز زایل نمی شود حتی زمانی که جسم فیزیکی انسان نابود گردد. بنابراین از این نظر شبیه خداوند است.
دوم اینکه انسان همچون خدا یک شخص است بدین معنی که دارای اراده، شعور، تفکر، هوشیاری و خودآگاهی است و قدرت تکلم و ایجاد رابطه را دارد.
سوم اینکه انسان، هر چند محدود، صفات الهی مانند عدالت، قدوسیت، نیکی و صفات اخلاقی دیگر را پذیرا است.
چهارم اینکه انسان ظرفیت شناخت و پرستش خدا و داشتن رابطه با او را دارا می باشد.
پنجم اینکه خداوند به انسان قدرت فرمانروایی بر موجودات دیگر کره زمین را داده است. در این ویژگی نیز انسان شبیه خداوند است که حاکم مطلق بر تمامی خلقتش است.
توجه کنید که آفرینش خداوند در این مقطع و قبل از سقوط انسان که در فصل سوم آن را مطالعه خواهیم کرد بسیار نیکو و کاملا بی نقص بود و مطلقا از مرگ خبری نبود. به طوری که حتی خوراک انسان و همه موجودات وحشی از گیاهان سبز و درختان میوه دار بود و در آیات ۲۹ و ۳۰ این امر مشهود است:

29آنگاه خدا گفت: «اینک همۀ گیاهان دانه‌دار را که بر روی تمامی زمین است و همۀ درختان دارای میوۀ دانه‌دار را به شما بخشیدم تا خوراک شما باشد. 30و به همۀ وحوش زمین و همۀ پرندگان آسمان و همۀ خزندگانِ روی زمین که جان در خود دارند، همۀ گیاهان سبز را برای خوردن بخشیدم.» و چنین شد.

آیه ۳۱ فصل اول را اینچنین به پایان می برد:

31و خدا هرآنچه را که ساخته بود دید، و اینک بسیار نیکو بود. شامگاه شد و بامداد آمد، روز ششم. پیدایش ۱: ۳۱

اگر گناه و نافرمانی انسان اتفاق نمی افتاد هرگز هیچ موجودی بر روی زمین پدیده مرگ را تجربه نمی کرد زیرا خداوند سرچشمه حیات، نیکویی و محبت است. با نافرمانی آدم و حوا از خدا و ورود گناه به جهان هستی رابطه انسان با خدا گسسته شد و مرگ یعنی «جدایی از خدا» بر انسان ها و همه موجودات طاری گشت. این رویداد تاریخی را در فصل سوم کتاب پیدایش به طور کامل در آینده بررسی خواهیم کرد.
در خاتمه اجازه دهید هرچند خلاصه و گذرا به نکته ای مهم نگاهی بیندازیم.
نکته بسیار چشمگیر در فصل اول این است که کلمه عبری که برای خداوند بکار رفته است کلمه اِلوُهیم است. الوهیم اسم جمع است هر چند که فعل مفرد می پذیرد و در همان آغاز در آیه دوم با وجه دیگری از الوهیت مواجه می شویم توجه کنید:

2زمین بی‌شکل و خالی بود، و تاریکی بر روی ژرفا؛ و روح خدا سطح آبها را فرو گرفت. پیدایش ۱: ۲

به نظر می رسد که آیه اول و دوم تمایزی بین روح خدا و کلمه الوهیم قائل می شود.
از سوی دیگر در کتاب عبرانیان در عهد جدید فصل یازدهم آیه سوم آمده است:

3به ایمان درمی‌یابیم که کائنات به وسیلۀ کلام خدا شکل گرفت، بدان‌گونه که آنچه دیده می‌شود از چیزهای دیدنی پدید نیامد. عبرانیان ۱۱: ۳

در پیدایش فصل اول اگر دقت کنید همه آیات ۳و۶و۹و۱۱و۱۴و۲۰و۲۴و۲۶ با جمله خدا گفت آغاز می شوند و بی درنگ آفرینش جدیدی پدید می آید. این دقیقا همان کلام خدا است که ناموجودات را به وجود می خواند. اما این کلام خدا چیست و یا دقیق تر این کلام خدا کیست؟ کتاب مقدس به این سوال نیز دقیقا پاسخ می دهد: انجیل یوحنا فصل اول با اشاره ای غیر مستقیم به کتاب پیدایش خلقت جهان هستی را به کلام خدا نسبت می دهد و دقیقا روشن میسازد که این کلام خدا کیست:

۱در آغاز کلام بود و کلام با خدا بود و کلام، خدا بود؛ 2همان در آغاز با خدا بود. 3همه چیز به واسطۀ او پدید آمد، و از هرآنچه پدید آمد، هیچ چیز بدون او پدیدار نگشت.
14و کلام، انسان شد و در میان ما مسکن گزید. ما بر جلال او نگریستیم، جلالی شایستۀ آن پسر یگانه که از جانب پدر آمد، پر از فیض و راستی. انجیل یوحنا ۱: ۱-۳و ۱۴

بنابراین کلام خدا، همان عیسی مسیح خداوند است. پولس رسول در رساله به کولسیان این حقیقت را بدین صورت اعلام می دارد:

15او صورت خدای نادیده است و فرزند ارشد بر تمامی آفرینش، 16زیرا همه چیز به واسطۀ او آفریده شد: آنچه در آسمان و آنچه بر زمین است، دیدنیها و نادیدنیها، تختها و فرمانرواییها، ریاستها و قدرتها، همه به واسطۀ او و برای او آفریده شدند. 17او پیش از همه چیز وجود داشته، و همه چیز در او قوام دارد. رساله کولسیان ۱: ۱۵-۱۷
توجه کنید در فصل اول کتاب پیدایش آیه ۲۶ نه تنها کلمه الوهیم برای خدا عنوان شده است بلکه با پدیده ای عجیب دیگری نیز مواجه می شویم:

26آنگاه خدا گفت: «انسان را به صورت خود و شبیه خودمان بسازیم، پیدایش ۱: ۲۶

توجه کنید در اینجا کلمه «خودمان» در آیه ۲۶ جمع است و این جمع، ابدا جمع احترام نیست زیرا در هیچ جای دیگری از تورات برای خدا، ضمیر جمع احترام به صورت ضمیر «ما» که هزاران سال بعد در فرهنگ های مختلف مرسوم شد بکار نرفته است؛ از سویی دیگر در آیه ۲۶ به نظر می رسد که خدا در حال مکالمه با کسی است. تمامی این ها بطور ضمنی اشاره به حقیقت تثلیث اقدس است که ابدا مفهوم جدیدی نیست که فقط در عهد جدید و بعد از عیسی مسیح در الهیات مسیحی مطرح شده باشد و حقیقتی است که در عهد عتیق هر چند به صورت ضمنی بارها به آن اشاره شده است.
به دلیل اهمیت این موضوع، در آینده و در فصل های کلیدی دیگر به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت.
در بخش بعدی کتاب مقدس برای تمام فصول ( ۵۲ فصل کلیدی کتاب مقدس)، فصل پنجم انجیل متی را بررسی خواهیم کرد. فیض خداوند با شما باد.


کتاب پیدایش فصل اول

1در آغاز، خدا آسمانها و زمین را آفرید. 2زمین بی‌شکل و خالی بود، و تاریکی بر روی ژرفا؛ و روح خدا سطح آبها را فرو گرفت. 3خدا گفت: «روشنایی باشد،» و روشنایی شد. 4خدا دید که روشنایی نیکوست، و خدا روشنایی را از تاریکی جدا کرد. 5خدا روشنایی را ’روز‘ و تاریکی را ’شب‘ نامید. شامگاه شد و بامداد آمد، روز اوّل. 6و خدا گفت: «فَلَکی باشد میان آبها، و آبها را از آبها جدا کند.» 7پس خدا فَلَک را ساخت و آبهای زیر فَلَک را از آبهای بالای فَلَک جدا کرد. و چنین شد. 8خدا فَلَک را ’آسمان‘ نامید. شامگاه شد و بامداد آمد، روز دوّم. 9و خدا گفت: «آبهای زیر آسمان در یک جا گرد آیند و خشکی پدیدار شود.» و چنین شد. 10خدا خشکی را ’زمین‘ و اجتماع آبها را ’دریا‘ نامید، و خدا دید که نیکوست. 11آنگاه خدا گفت: «زمین نباتات برویاند، گیاهانی که دانه تولید کنند و درختان میوه‌ای که بر حسب گونۀ خود میوۀ دانه‌دار بیاورند، بر روی زمین.» و چنین شد. 12زمین نباتات رویانید، گیاهانی که بر حسب گونۀ خود دانه تولید می‌کردند، و درختانی که بر حسب گونۀ خود میوۀ دانه‌دار می‌آوردند. و خدا دید که نیکوست. 13شامگاه شد و بامداد آمد، روز سوّم. 14و خدا گفت: «نورافشانها در فَلَک آسمان باشند تا روز را از شب جدا کنند، و تا نشانه‌ها باشند برای نمایاندن زمانها و روزها و سالها، 15و نورافشانها باشند در فَلَک آسمان تا بر زمین روشنایی بخشند.» و چنین شد. 16خدا دو نورافشان بزرگ ساخت، نورافشان بزرگتر را برای فرمانروایی بر روز، و نورافشان کوچکتر را برای فرمانروایی بر شب، و نیز ستارگان را. 17خدا آنها را در فَلَک آسمان نهاد تا بر زمین روشنایی بخشند 18و بر روز و بر شب سلطنت کنند و نور را از تاریکی جدا سازند. و خدا دید که نیکوست. 19شامگاه شد و بامداد آمد، روز چهارم. 20و خدا گفت: «آبها از انبوه جانداران پر شود و پرندگان بر فراز زمین در فَلَک آسمان پرواز کنند.» 21پس خدا موجودات بزرگ دریایی و همۀ جانداران را که می‌جنبند و آبها را پر می‌سازند، بر حسب گونه‌هایشان، و همۀ پرندگان بالدار را بر حسب گونه‌هایشان آفرید. و خدا دید که نیکوست. 22خدا آنها را برکت داد و گفت: «بارور و کثیر شوید و آب دریاها را پر سازید، و پرندگان نیز بر زمین کثیر شوند.» 23شامگاه شد و بامداد آمد، روز پنجم. 24و خدا گفت: «زمین جانداران را بر حسب گونه‌هایشان بر آوَرَد، چارپایان و خزندگان و وحوش زمین را، بر حسب گونه‌هایشان.» و چنین شد. 25پس خدا وحوش زمین را بر حسب گونه‌هایشان بساخت، و چارپایان را بر حسب گونه‌هایشان، و همۀ خزندگان روی زمین را بر حسب گونه‌هایشان. و خدا دید که نیکوست. 26آنگاه خدا گفت: «انسان را به صورت خود و شبیه خودمان بسازیم، و او بر ماهیان دریا و بر پرندگان آسمان و بر چارپایان و بر همۀ زمین و همۀ خزندگانی که بر زمین می‌خزند، فرمان براند.» 27پس خدا انسان را به صورت خود آفرید، او را به صورت خدا آفرید؛ ایشان را مرد و زن آفرید. 28خدا ایشان را برکت داد، و خدا بدیشان فرمود: «بارور و کثیر شوید و زمین را پر سازید و بر آن تسلط یابید. بر ماهیان دریا و بر پرندگان آسمان و بر هر جانداری که بر زمین حرکت می‌کند، فرمان برانید.» 29آنگاه خدا گفت: «اینک همۀ گیاهان دانه‌دار را که بر روی تمامی زمین است و همۀ درختان دارای میوۀ دانه‌دار را به شما بخشیدم تا خوراک شما باشد. 30و به همۀ وحوش زمین و همۀ پرندگان آسمان و همۀ خزندگانِ روی زمین که جان در خود دارند، همۀ گیاهان سبز را برای خوردن بخشیدم.» و چنین شد. 31و خدا هرآنچه را که ساخته بود دید، و اینک بسیار نیکو بود. شامگاه شد و بامداد آمد، روز ششم.